KHRIST TANCHINPHA VEINATNA

                                                            By ~ Rev. H. Kamkhanlal, Pastor NTBC V.Munhoih

Text: Romte 1:14-17, “Grikte leh Grik hiloute kawmah bat ka nei hi, mipil leh mipilloute kawmah zong. Huchiin nanguh Rom khua a umte kawmah zong tanchinpha soi diingin ka kithalawp zing hi. Bangjiahin ahiai i chih leh Khrist tanchinpha chu ka zumpih sih hi, ajiahchu agingta photmah diingin hichu hutdamna diinga Pathian silbawltheihna ahi: Judate diingin ahi masa a, huleh Grikte diingin zong ahi. Ajiahchu hikhu ah Pathian dihtatna chu ginna apat ginna ah suhlatin a umta hi; "Midihtat chu ginna in a hing diing," chih gelh bangin.”

THUMAPUI

Coronavirus Pandemic 2021 hii leeng in mihingte ahung delh pha mahmah mai a, doctorte, nursete, policete, pastorte, missionarite, politiciante leh michin teng hung jeelsuah a khentuam neilou in sihna ah ahung puilut jungjung hi. Hibang hun hahsatah  ituaah laiin, 1987 kum a Rev. Douzapau in KCA bialsung a veh laia a la phuah “Vo gospel kholjin hoi langa che diing nahim? Nangma ngaiya dangchah sang tampi a umtai… Na thilbol thei lhatdamna ngah jinga…Mol le lhang sang jongleh cheding ka hi, Pakai thupeh juilou thei ka hipoi; A ngailutna ei sol ka chamlou vin, Pakai natoh ka kin ahi ” kichi khuh ka lungsim ah tanchinpha nnatohna awlmohna diah hung pia in ka thei hi. Sildang teng sangmahin tanchinpha nnatohna veina leh puaahgih ingaihsah pipeen a ineih diing uh ahi. Hujiahin gingtute jousiah in pan ilaah thah kiitna ahung hih kineem pum in Khrist tanchinpha veinatna chih thupi a nei in ikikumkhawm diing uhi.

TANCHINPHA MOHPOTU CHU GINGTUTE IHI

Malaia tanchinpha jatute in tuhun in eiuh khangah ahung tutta va, anachiah masa un ahung nutsiatta uh chu ikawmvah kolsahin aumta hi. Kolsah a umta chu midangte hilhsawn diinga mohpotu ihi uhi. Paul thuteng jat ka ( English haam in “I am”) kichi chu tanchinpha phuangjaahna diinga aloutheiloua aveinat leh akeemtu ahih asulang hi. A hinna a aveina kuangdoh jiang muhtheih a um chu “ bat ka nei,” “”ka kithalop,” “ka jumpih sih,” chiin amang hi. Paul in tanchinpha aveinatna akawm a kolsah ahih dan leh mohpotu ahihna chu chi thum a asoite i ensuh diing hi.

Khatna ah, Jentelte jiahin Paul in “ bat ka nei hi ” (v.14) chih akihe a, “ bawllouh theihlouh ka tunga kinga ahih jiahin; ahi tanchinpha soi sih leng ka tung gih diing ahi ” (1 Kor.9:16) achi hi. Bawllouh theihlouh itung va kinga ahihjiah chu Khrist i Lalpa uh ahung hundamtu in “ silsiam chinteng kawmah tanchinpha soi un ” (Mk.16:15) chiin thu ahung pia hi. Gingtu chinteng in Lalpa thupiaah imang veh diing uh ahi. Nichin in Grikte leh Grik loute, mipil leh mipilloute kawmah aloutheilou tanchinpha jaahsah bat in anei hi. Grikte mipil a kisehte chu tawndan nei, lehkha simthei a gelhtheite ahiva, huleh Grik loute chu mipillou ah kisehte tawndan mumal neilou, lehkha simtheilou leh gelhtheihloute ahi mai uhi. Grikte haam bang chu apathiante uh haam achitop uha; Grikte philosophy himhim jong a pathiante uh nuai geiha hi in akikoih top jel uhi. Mihingte chu nam tuamtuam ihiva, haam ikineih chiatva, agamkaih in ikikhenva, tawndaan leh chiindan chiitchiat juite ihiva, heetna leh siamna jila a kikhente ihih baanvah, meel leh puam a jong kituambawlte ihi uhi. Himahleh tanchinpha in chu gamgi aneisih a, mihingte jong khentuam umlou in ahuamveh hi. Leiba sum ibat ipiaah bangin christian chinin tanchinpha leiba gingloute kawmah soi diing aloutheilou leiba ipiaah uh angai hi.

Nihna ah, Paul in “ Rom khua a umte kawmah tanchinpha soi diingin ka kithalawp zing hi ” (v.15) achi kiit hi. Amah mimaltaha aloutheilou tanchinpha soi diing ahih dan akitheih baanah kithalawpna in ahinkhua adim hi. Jesu sihna huh “ kros thu chu mangthaite diingin ngolhuai ahi a ” (1 Kor.1:18a) kichi chu gingloute diingin lungluut huailou leh ngolhuai bang mah hi. Himahleh “ eiuh hutdama umte diingin chu Pathian silbawltheihna ahi ” (v.18b) jel hi. Ama’n hutdamna Pathian silbawltheihna atan chu Rome khopi a soikaal ngaahlah in akithalawp hi. Huleh tanchinpha kolsaha aum hi thu kipaahhuai jasah diing mohpotu ahihna ah jong akithalawp boh hi. Mi’n ngainuan in ngainuam lou jongleh, lawhna diing umlou in manna diing chuah hitajongleh, nualna leh sihna  diing mun juan ahih jing laiin jong kithalawptah in soikaal angaahlah hi. Unaupa Zahlira 1936 -2001 laphuah ah, “ kei ka chiah jel diing ka puaahgih toh. Hung kiheetmoh bawl siing, ka Lal Jesu, meelma dougaal lian zongleh. Gospel lungsiatna in kalsuan jel diing. Ka Lal deihhuai min hoih chu gum in, Taai siing e khovel ma ah” achi hi. Pathian thu a hutdamna dihtah mu leh mulou jong kikhethei deuh mah hi.

Tuni’n Covid - 19 jiaha neeh leh taahdi buai, sum kilohnadi umlou, damtheihna lah hoihlou deuhdeuh, kingaisia lah pung hulhul, nupakaal lah sesuaah jungjung, drugs addiction kibehlap tou, gutate langse mahmah, giitlouna leh sualna chinchai um nonlou, gang groups 24 saanga tamzawta, Pathian thu kimaimohta hi. Christiante hitobang hun lahah tanchinpha soi ikithalawp theihlouh naahlai uh leh bangchih chian kithalawp na diing dang aum diai? Sih hamuanna nei nailou ikiimiveel ah nichin in mi si jungjung a hutdamna thu soi kithalawp huai hilou maw? ka chi a.

Thumna ah, Paul in “ tanchinpha chu ka jumpih sih hi ” (v.16) achi jom peh hi. Hichu tanchinpha bat anei in, asoi kaal kithalawp pa’n hutdamna thuchah soi diing jumna’n  aneilou ahi. Tanchinpha tahtah louin chu hagau leh tahsa a damna hung pejoulou diing hi. Unaupa Khaizakap laphuaah ah hichiin agial hi, “ Tanchinpha deihhuai chiah jel inla, gam mial danga saltaangte pui di’n…Aw damna damna Gospel leengveel inla, kawl kiimveel dongin valeeng inla; Gentheite nuamna, vaahvaite diin inn nuam, na paah gimtuui namchin damna diin.” Tanchinpha soi chu kijumpih huai isah ni atam mah, himahleh jumpih thei diing gual hilou ahih dan chu Setan ta leh sual suaah a koltaangte’n hagau damna tangthei ahihjiah un ahi. Achaang ah a jumpih ihihlam bang kihelou anakihithei ahi. “ Koulawi giap soi gual hisih ve oh ”, chia  kiawngsuut hiau mai ihi. Hubaan ah, Bible jilkhalou, kouhtuam a panna nei jong hising kichih eelaal mai. Hichu Lalpa Jesu tanchin soi ngamloua nual, ataaisia leh ajumpih chih diing mah hilou? Gingtute Pathian thu chu ahun hun bangah tatsatlouh a isoi jel diing uh ahi. Na kijumpih laisiah chu tanchinpha na jumpih jiah ahi.Tanchinpha na jumpih laisiah chu Jesu Khrist na jumpih ahi chih kiheet in. Eilawi chu jumna diing tata a jummoh, jumlou keei in Pathian thu jumpih louh diing hun ah ajum a jumsete kihijeel hi. Jesu’n “ keimah leh ka thute jumpih chu mihing Tapa’n a loupina toh, a Pa loupina toh, angel siangthoute loupina-a ahung chiangin amah chu ajumpih diing hi ” (Mk.8:38; Lk. 9:26) chiin ahung na hilh hi. Paul in ginna a atapa Timothy kawma asoi bangin gingtute kawmah jong hichiin asoi hi, “ Thutah thu dihtaha khenin, jumna diing neilou natongtu banga, Pathian ngaiha hoiha kimusah diingin kimgaihtuah in ” (2 Tim.2:15) chiin.

TANCHINPHA  PATHIAN SILBAWLTHEIHNA HI

Tanchinpha silbawltheihna chu Pathian in gingtute kawma angansiah ahihdan Paul hinkhua tungtawn in ahet theih hi. Paul in pianthahna dihtah atang masa a (Rom.1:5), tanchinpha Pathian piaah Khrist suaah hihna tang sehtuama akouh mah ahi (Rom.1:1). Pathian thu thehdalhna ah Rom a gingtute jong kouhna tang ahi uhi. Gingtute ibawnva kouh ihihna uh isepsuah louh leh Pathian silbawltheihna himahleh bangchiin hutdamna silbawltheihna atun thei diai? Hi thuteng  “ silbawltheihna ” kichi Grik haam a dunamis kichi chu ahoih lam leh ahoihlou lam silbawltheihna in akimang hi. Tanchinpha kisoina ah chu, “ khenkhat kawmah sihna gimnam … khenkhat kawmah hinna gimnam ka hi uhi ” (2 Kor.2:16) chiin. Hutdamna nei kichi chu christian minpua, baptisma tang, Lalpa nitaah ann ne, biaahinn kai jing, sillatte pia, mimal kithunun joute chihna ahi diah sih hi. Himahleh Lalpa Jesu chu Lal leh Hundampa diinga gingtate ahi jaw uhi (v.16). Huchu “ koipouh Tapa gingtain kumtuang hinna aneita…” (Jn. 3:16, 36) chih ahita hi. Pathian amah silbawltheihna aneih chauh in a Tapa gingtate kawmah hagau hutdamna silbawltheihna atun hi. Huloujong  Pathian silbawltheihna chu “ Pathian dihtatna chu ginna apat ginna ah suhlatin aumta hi ” (v.17) achi kiit nalai hi. Ginna tungtawna dihtatna chu Pathian dihtatna i ginna jaalva itan uh ahi (Rom.3:21,22). Huleh tanchinpha tungtawnin  huh dihtatna dihtah Pathian in asulangta chih Paul in asoina ah “ Khrist a ginna tungtawna hung kuan, ginna jaala Pathian apat hung kuan dihtatna chu neia Amah a muha ka um theihna diingin ” (Phil.3:9) achi hi.

Tulai Covid -19 vaccination ahung kibawl leh gingtute hi’n gingloute hitaleh apheengpi in i pumbuai gawp abang hi. Gamsunga thuleengleh kana jaahkhaah leh poi kasah mahmah ngaihdan umte tamlou taahlang ka uut hi. Hute chu: 1) Setan number 666 toh meehmat in khenkhat kikap lou top um hi. 2) Numeite nauneihna lam sukha ahi. 3) Pasalte chii suhtawp na diing ahi. 4) Damdawi kikap teng kumkhat sung a siveh diing 5) Khovel mihing tamseengin population suhkiam na diing ahi. 6) A kikap photmah Zombiete bang suah diing mihing sa ne diing. 7) DNA genetic lamtoh kisai suse dimdem diing chi uhi. Hii leenhun a thuleenglehte’n Pathian thu akhuupkhe jou phial abang hi. Bangteng hileh biaahinn kikhaah, sunday school building covid care centre suahta, damlou veh kihuphulh tuah, innveh diing jong kilau tuah, mipi kipunkhawm phallouh, sahkhovai silte khawlsah ahita hi. Ahihleh buaina, sihna leh thujuau aleengleh nakaal ah eiuh gingtute’n tanchinpha Pathian silbawltheihna suangin kijumpih nonlou in Pathian thutah soina hun lemtaang in imang jaw diing uhi.

TANCHINPHA THEHDALH DIINGIN MUN TEEL IN

Paul in tanchinpha thehdalh a aum na diingin “ Rom ” (v.15) khua mah anateel hi. Rom khua tanchin tamlou soini. “ Rom chu nikhat a bawl ahi sih” akichi hi. Paul in Rom mite chu mipilloute achi hi. Alehlam ah Rom mite akipatna uh chu Greece apat hi in akikoih va, huleh Dionysius Halicarnassus in Italymite leh Roman mite chu Grik haahte hi in anasoi hi. Roman hiphotmah chu Grik mite haam leh atawndan uh jilsah veh in aum uhi. Giitlouhna jousiah umna munpi khat ahi. Mediteranean suahlam gamkaiha peemlutte’n chu Latin haam saangmah in Grik haam amang jaw uhi. Himun a gingtute chu sumkawlvei mite, sum leh paai a lei leh juahte ahih baanvah, suaahte ahitaangpi uhi. Kouhtuam mite jong Jewste saangin Jentelte tamjaw uhi. Emperor Claudius thusuah in Roman Jews mite’n sinagog ah meeting neilou diinga athupiah amang louh jiahun Rom apat in  AD 41-54 lahveel in anadelhdoh uhi. Gingtute’n suhduhdahna athuaahna mun uh ahihjiahin alungsim uh jong kiheng lehleh thei nalai uhi. Gampumpi munpitah Rom chu numei-pasal kaal a thaangtatna  nasaha aluahdim leh pusa biaahna, sumtawng ichih dan deuh bang, singbul suangbul bia, hagaute bia, dawite hagau biaahna leh kumpipate lim biaahna in munchin aluahdim hi.

Paul in Rom a gingtute chu tamveipi veh anatum mahleh bangchi jawngjawng ahakhat a daal ahihthu asoi hi (Rom.1:13). Kouhtuam aveh uut jiah chu “Hagau silpiaah bangaha ka hung piaah theihna diingin ” (v.11) chih ahesah hi. Hagau silpiaah achih in Pathian thuginte a kithuhilhna asoina ahitaangpi hi. Tanchinpha thehdalh jel na diingin gingtute khat leh khat ikisuhhaat seem uh ngai ahi. Paul in Jerusalem a Pathian nnatohna aneih nung Jerusalem kouhtuam in Antioch khua ah church organize bawl atup phet un Barnaba in Paul vahawldoh in anihun organize bawlta uhi. Huleh “ Antioch khua ah nungjuuite chu Christian chia kouh ahi masapeen uhi “ (Sil.11:25,26). Hagau Siangthou in Paul leh Barnaba missionary diingin Antioch kouhtuam apat akhenkhiaahsah hi. Paul missionary khualzin athumveina azohnung in Rom khopi a Kaisar ma a diing din aliveina’n ajin hi. Roman suangkulh ataan masatna ah vehtu jaleentahin anei a huleh thuhilhna leh thusoitheihna aneiboh hi (Sil.28:30-31). Huhun in Philippite, Ephesite, Kolosite leh Philemon lehkhathotte agelh hi. Hunung kum nga joh suangkulh ataan nihveina ah 2 Timothy lehkhathot agelh kiit hi. Huh suangkulh sungah tanchinpha  jiahin “ khainiang buhsah ” (2 Tim.1:16) in aum a “ silgilou bawltu/tualthattu banga ” (2 Tim.2:9)  ngaih in aum hi. Roman thuneitute’n athahpah uh jong akigingta a “ kei chu dawn sillat banga sunbuaah ka hita a, ka chiahdohna hun anaita hi ” (2 Tim.4:6) chiin. Paul sihdan heetchiang hisihmahleh Tradition in tanchinpha aginna jaalin ngawngtan in martar ah si achi. Historiante’n atuaatdan un apostolte beikuan in milliom kimkhat Christian anaumta achi uhi. Hulouin Roman Emperor Constantine the Great (306-337)  in Romante vaihawmna gamsung ah Christian sakhua apipeen in anabawl hi. Apostol Paul martar sisan a ana leijoh ahita daih hi. Tuni’n kei leh nangin gospel thehdalhna diingin khoilatah mun i teel viai? Paul in anuampeen mun saangin tanchinpha nnatoh na diingin mun hahsapeen alu aphummna diing in ateelta hi. Unaute, i pulpitte uh kikhaah mahleh khoitah na pulpit diingin na kisiam ei? Sih huamin na ginna chu tukip in. Na mun diing kiteel in!

THUKHUMSITNA

Tanchinpha keemtute ihihna ah bawllouh theihlouh Pathian leh mihingte kawmah  ileiba ibatuh ahi gingtute aw. Misualte’n hutdamna atanna diinga Pathian silbawltheihna chu khoitah mun teelbiih in nanei diai? Nang na panna mun na he chian maw? Tutahin mite’n nang ahung poimoh peenpeen na hi. Pathian in ahung koih na mun ah kipan in. Pastor Rick Warren in hichiin asoi hi, “ Christian chinteng chu pastor ahisih a, himahleh christian chinteng chu thunatongtu ahi ” chiin. Hih article hung simsahtute tengteng kawmah kipaahthu ka soi baanah Lalpa’n hung vaangpiaah chiatta hen.

Go to Top

Your encouragement is valuable to us

Your stories help make websites like this possible.